Την εικαστική επιμέλεια έχει αναλάβει ο φίλος, Γιάννης Αποσκίτης.

Law and Disorder

Τα διάφορα εμπόδια και περιορισμοί της νομικής σκέψης

Μιλήσαμε ήδη για τα βήματα επίλυσης των νομικών προβλημάτων. Πώς όμως εφαρμόζονται αυτά στον πραγματικό κόσμο; Μετ' εμποδίων είναι η ειλικρινής απάντηση!

Στην πράξη δηλαδή, συχνά δεν ακολουθούνται για την επίλυση νομικών προβλημάτων λογικοί κανόνες, αλλά κυριαρχεί το συναίσθημα, το ένστικτο ή διάφορες προκαταλήψεις, ακόμα και σε περιπτώσεις που υπάρχει η απαραίτητη γνώση και εμπειρία. Και αυτό δεν είναι κάτι που αφορά μονάχα τα φυσικά πρόσωπα, αλλά και τα νομικά πρόσωπα, όπως είναι οι εταιρίες.

Με λίγα λόγια σπάνια αντιμετωπίζονται τα νομικά προβλήματα με μεθοδικότητα κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παραβλέπονται πολλές σημαντικές πτυχές τους, όταν αυτά ανακύπτουν στην καθημερινή λειτουργία της επιχείρησης.

Ας δούμε ένα πρακτικό παράδειγμα:

Έστω ότι είμαστε μέρος μιας ομάδας ερευνητών και μετά την παρουσίαση της δραστηριότητάς μας σε ένα συνέδριο μας προσεγγίζει ένας άγνωστος και μας λέει τα εξής:

«Εκ μέρους της εταιρίας Κολοκυθόπουλος Α.Ε. σας προτείνω να υπογράψουμε μια σύμβαση για την κοινή εκμετάλλευση της εφεύρεσής σας.»

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα μας ερχόταν στο μυαλό;

Αυθόρμητα οι περισσότεροι από εμάς θα σκεφτόμασταν το ζήτημα της σύμβασης που μας προτάθηκε να υπογράψουμε και συγκεκριμένα, θα αναρωτιόμασταν ποιοι είναι οι όροι της και ποιο το οικονομικό όφελος για εμάς. Πριν, όμως, μπούμε σε οποιαδήποτε μορφής συζήτηση είναι απαραίτητο να συλλέξουμε περισσότερες πληροφορίες και να μην θεωρήσουμε τίποτα απ' όσα ακούσαμε δεδομένο.

Ενδεικτικά θα πρέπει να μας απασχολήσουν τα εξής:

  • Ποιος είναι ο συνομιλητής μας;

  • Ποια είναι η εταιρία Κολοκυθόπουλος A.E.; Υπάρχει όντως και λειτουργεί νόμιμα στην Ελλάδα;

  • Με ποια εξουσία ο συνομιλητής μας μιλάει εκ μέρους της; Είναι δεσμευτικά για την εταιρία, τα όσα μας λέει;

Μονάχα στη συνέχεια είναι λογικό να απασχολήσουν και άλλα ερωτήματα, όπως:

  • Αν μπούμε σε συζητήσεις ή και διαπραγματεύσεις με την εταιρία υπάρχει κάποια νομική δέσμευση για εμάς; Υπάρχει κίνδυνος να έχουμε κάποια ευθύνη απέναντι στην εταιρία;

  • Οι συζητήσεις μας προστατεύονται από το απόρρητο; Μπορεί η εταιρία να δημοσιοποιήσει ή και να χρησιμοποιήσει για δικό της όφελος όσα μάθει από εμάς;

Βεβαίως το κρισιμότερο ερώτημα είναι «Τι ζητά ακριβώς η εταιρία από εμάς;», το οποίο μπορεί και πρέπει να εξειδικευτεί σε πολλά υποερωτήματα, τα οποία σχετίζονται με τη χρονική διάρκεια της δέσμευσης, την αποκλειστικότητα ή μη της συνεργασίας μας, τον τρόπο καταβολής του χρηματικού ανταλλάγματος, τις παρεχόμενες εγγυήσεις κ.ο.κ. Τέτοια ερωτήματα, όμως, τα οποία σχετίζονται με την επιχειρηματική δράση και πρακτική σπανίως λησμονούνται. Αντιθέτως, εκεί που γίνονται οι μεγαλύτερες παραλείψεις είναι σε ζητήματα, τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν «εισαγωγικά» ή περιφερειακά σε σχέση με την κύρια οικονομική δραστηριότητα της επιχείρησης.

Επιπλέον, όταν κάνουμε μια επιχειρηματική διαπραγμάτευση τείνουμε να μην αφιερώνουμε μεγάλη προσοχή σε ζητήματα που αφορούν την εσωτερική μας λειτουργία και υπόσταση. Όμως, πριν προχωρήσουμε σε συζητήσεις, παρόμοιες με αυτές του παραδείγματος που εξετάζουμε, είναι αναγκαίο να εξετάσουμε μεταξύ άλλων και τα εξής:

  • Ποια είναι η νομική μορφή μας και πώς αυτό επηρεάζει τις συζητήσεις που θα γίνουν;

  • Αυτά που μας ζητούνται μπορούμε να τα διαθέσουμε; Προσβάλλονται τα δικαιώματα κάποιου τρίτου από την υπογραφή μιας σύμβασης, όπως αυτή, που μας προτάθηκε;

  • Το προϊόν μας με ποια μορφή προστατεύεται από την έννομη τάξη; Προστατεύεται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (πατέντα) ή αποτελεί ένα εμπορικό μυστικό λόγου χάρη;

«Μα αυτά δεν θα τα ερευνήσει ο συνομιλητής μας ούτως ή άλλως;» Αυτό εν μέρει είναι αληθές υπό την έννοια πως όποιος μας προσφέρει χρήματα για την υπογραφή μιας σύμβασης έχει και το βάρος να εξασφαλίσει πως δεν πετάει τα χρήματά του στον κάλαθο των αχρήστων. Σε κάθε περίπτωση όμως, αν ξεκινήσει μια διαπραγμάτευση ή προχωρήσει μια συμφωνία σε εντελώς εσφαλμένη βάση ενδέχεται να ανακύψουν δικαστικές αξιώσεις εις βάρος μας για αποζημίωση. Επιπλέον, τα επιχειρηματικά μας μυστικά, τα οποία αποκαλύφθηκαν μπορεί να τίθενται σε κίνδυνο, ενώ σε κάθε περίπτωση γίνεται σπατάλη πολύτιμου χρόνο και ενέργειας. Είναι λοιπόν χωρίς αμφιβολία ωφέλιμο να αντιμετωπίζουμε τα νομικά μας προβλήματα με υπομονή και μεθοδική σκέψη.

Τα τρία μεγαλύτερα εμπόδια στην ορθολογική αντιμετώπιση των νομικών προβλημάτων (αλλά και πάσης φύσης προβλημάτων στην καθημερινή μας ζωή) είναι κατά τη γνώμη μας τα εξής:

1. Confirmation bias και groupthink

«Confirmation bias» είναι η μεροληψία, η οποία προκαλείται ακούσια από τη συλλογή και χρήση δεδομένων, με τρόπο που ευνοεί μια προκατειλημμένη αντίληψη. Τέτοια μεροληψία υπάρχει όταν ερμηνεύουμε τα γεγονότα με τρόπο που ευνοούν τα -ήδη εξαχθέντα- συμπεράσματα μας και αγνοούμε τα γεγονότα που τα διαψεύδουν.

Παράδειγμα:

Η διοίκηση μιας εταιρίας μπορεί να πιστεύει ότι έχει συμμορφωθεί πλήρως με το κανονιστικό πλαίσιο, που διέπει τη λειτουργία της. Όταν ο αρμόδιος υπάλληλος παραιτείται και εκφράζει σοβαρές αντιρρήσεις για τις ενέργειες της εταιρίας, η διοίκηση αγνοεί παντελώς τα λεγόμενά του και θεωρεί ότι ο υπάλληλος έψαχνε απλώς μια πρόφαση για να παραιτηθεί και να εργαστεί με μεγαλύτερες απολαβές σε κάποιον ανταγωνιστή της.

«Groupthing» είναι η επιστημονικά διαπιστωμένη τάση του ατόμου να μην αμφισβητεί τις κοινές παραδοχές της ομάδας. Πρόκειται δηλαδή, για ένα ψυχολογικό φαινόμενο που εμφανίζεται σε μια ομάδα ανθρώπων, κατά το οποίο η επιθυμία για αρμονία ή συμμόρφωση στην ομάδα δημιουργεί στα μέλη την τάση να συμφωνούν με κάθε κόστος, ακόμα κι αν το αποτέλεσμα είναι παράλογο.

Σε συνέχεια του προηγούμενου παραδείγματος κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του πενταμελούς διοικητικού συμβουλίου της εταιρίας τα τέσσερα πρώτα μέλη παίρνουν τον λόγο και εκφράζουν την ικανοποίησή τους με την πορεία της εταιρίας και τη συμμόρφωσή της με το κανονιστικό πλαίσιο. Το πέμπτο και τελευταίο μέλος του διοικητικού συμβουλίου είχε σοβαρές ενστάσεις, αλλά ακούγοντας τους υπολοίπους αμφιβάλλει για τον εαυτό του και προτιμά να σωπάσει για να διατηρήσει το καλό κλίμα.

2. Απόλυτος τρόπος σκέψης

Πρόκειται για έναν τρόπο σκέψης, που αναγνωρίζει μόνο ένα «σωστό» και «λάθος» και αρνείται να δεχτεί ενδιάμεσες απόψεις. Συχνά όποιος σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο ταυτίζει την πλευρά του με το ηθικά σωστό και απορρίπτει παντελώς της θέσης της άλλης πλευράς, χωρίς να την εξετάζει σε βάθος.

Παράδειγμα:

Σε αντιδικίες μεταξύ συγγενών ή πρώην συνεργατών για τη διανομή περιουσιακών στοιχείων συνήθως κυριαρχεί το πάθος και δεν υπάρχει η παραμικρή διάθεση για συμβιβασμό ή εξέταση εναλλακτικών λύσεων.

Όμως, σκεπτόμενοι νομικά πρέπει πάντα να ψάχνουμε και τις δύο οπτικές σε ένα γεγονός. Ακόμα και αν είμαστε σίγουροι για την ορθότητα της θέσης μας, πρέπει να σκεφτόμαστε και τα επιχειρήματα της αντίθετης πλευράς. Μονάχα έτσι άλλωστε, μπορούν να γίνουν κατανοητά και τα μειονεκτήματα του δικού μας επιχειρήματος, αλλά και να αναδειχτούν στέρεα επιχειρήματα υπέρ της θέσης μας.

Εξάλλου, πρέπει να θυμόμαστε πως ένας δικαστής τις περισσότερες φορές έχει τη δυνατότητα εκτός από τα δεχτεί πλήρως ή να απορρίψει ένα αίτημα (λχ μια χρηματική αξίωση) να το δεχτεί εν μέρει. Μπορεί επίσης, να μην υιοθετήσει πλήρως τα επιχειρήματα της μιας πλευράς ακόμα κι αν κάνει δεκτό το αίτημά της. 

Έτσι, στο πεδίο της νομικής σκέψης η αξιολόγηση ενός νομικού κινδύνου συχνά περιλαμβάνει την εύρεση και παρουσίαση των επιχειρημάτων που ένας μέσος δικηγόρος θα έκανε σε μια συγκεκριμένη υπόθεση για λογαριασμό της κάθε πλευράς, ενώ στη συνέχεια γίνεται προσπάθεια να πιθανολογηθεί η αξιολόγηση του δικαστηρίου. Φυσικά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο, όπως είναι το κόστος και η χρονική διάρκεια της διαδικασίας.

3. Sunk cost fallacy - escalation of commitment

Πρόκειται για μια λογική πλάνη, η οποία μας οδηγεί στο να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο, χρήμα και προσπάθεια σε μια ήδη υφιστάμενη κατάσταση, όχι επειδή η διατήρηση της είναι επιθυμητή, αλλά επειδή έχουμε ήδη προσπαθήσει αρκετά και δεν θέλουμε οι κόποι μας να πάνε χαμένοι.

Παράδειγμα:

Ένας φοιτητής ιατρικής μπορεί να είναι σίγουρος ότι θέλει να ακολουθήσει  μια διαφορετική καριέρα, αλλά να συνεχίζει τις σπουδές του μόνο και μόνο επειδή έκανε μεγάλες θυσίες για να εισαχθεί στη σχολή και να ολοκληρώσει τα πρώτα χρόνια των σπουδών τους. Αντίστοιχα, αν ένας δικαστικός αγώνας έχει ήδη σημαντικό κόστος είναι δύσκολο να οδηγηθούμε σε έναν συμβιβασμό, ακόμα κι αν ορθολογικά αυτό είναι η καλύτερη επιλογή. Έτσι όμως, η κατάσταση συνήθως κλιμακώνεται και υποχρεωνόμαστε να αφιερώσουμε ακόμα περισσότερη ενέργεια.

Αυτά είναι μερικά από τα συνηθέστερα εμπόδια της νομικής, αλλά και γενικότερα της λογικής σκέψης. Και είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως, ανεξαρτήτως της εμπειρίας μας, κανένας μας δεν απρόσβλητος από προκαταλήψεις, λογικές πλάνες και σφάλματα. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητη η διαρκής εγρήγορση στη νομική σκέψη και ο συνεχής έλεγχος των παραδοχών και των συμπερασμάτων μας.

Οι συγγραφείς

Γιάννης Μπιλιάνης

Ο Γιάννης Μπιλιάνης είναι Δικηγόρος Αθηνών. Σπούδασε Νομική στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και είναι κάτοχος του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών Φορολογικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Ειδικεύεται σε θέματα προστασίας προσωπικών δεδομένων, έχοντας λάβει την πιστοποίηση «DPO Executive» από την TUV AUSTRIA. Διδάσκει στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο Αθηνών και είναι εταίρος στη Δικηγορική Εταιρία «Μπιλιάνης και Συνεργάτες» και νομικός σύμβουλος κορυφαίων εταιριών στο χώρο της υγείας και του τουρισμού.

http://www.bilianis.eu/

Κωνσταντίνος Πικραμένος

Ο Κωνσταντίνος Πικραμένος είναι Δικηγόρος Αθηνών. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του τομέα Ποινικών Επιστημών της ίδιας Σχολής.

Εργάζεται στο Δικηγορικό Γραφείο «Μιχαήλ Πικραμένος και Συνεργάτες» και συνεργάζεται με πλήθος εταιριών με καινοτόμο και εξωστρεφή προσανατολισμό βοηθώντας τες να επιτύχουν τους στόχους τους.

http://www.pikramenoslaw.gr/

Μέσα από μια σειρά διαδικτυακών αναρτήσεων παρουσιάζουμε τα βασικά σημεία που διέπουν την ίδρυση και τη λειτουργία μιας start-up. Στις αναρτήσεις αυτές αναλύονται οι βασικές νομικές έννοιες, που πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του κατά την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ιδέας. 

Παρ’ ότι ένα μέρος του περιεχομένου του ιστολογίου είναι προκαθορισμένο, φιλοδοξούμε μέσα από αυτό να έρθουμε σε γόνιμο διάλογο με ειδικούς διαφόρων ειδικοτήτων και ανθρώπους της αγοράς και να το εμπλουτίζουμε με αφορμή την αλληλεπίδρασή μας, αλλά και την επικαιρότητα. Σας προσκαλούμε, λοιπόν, να μας στέλνετε τα σχόλια και τις απορίες σας στο e-mail:

en*******************@gm***.com